Lajmet

Në datat 7-11 nëntor 2022, në Rio de Zhaneiro, po mbahet Kongresi i Institucioneve Supreme të Auditimit, i organizuar nga Gjykata Federale e Llogarive të Brazilit. Në kongres, Zyra Kombetare e Auditimit përfaqësohet nga Emine Fazliu, Ndihmës Auditore e Përgjithshme dhe Qëndresa Mulaj, Drejtoreshë e Departamenti për Bashkëpunim Ndërkombëtar dhe Komunikim. Në seancën e parë plenare Kongresi ka miratuar dokumente të rëndësishme përfshirë edhe rregullat dhe procedurat e organizatës, raporte pune, si dhe Planin Strategjik të INTOSAI-t 2023-2028. Punimet në vazhdim i kanë trajtuar dy tema me rëndësi të vecantë të auditimit publik si: “Roli i institucioneve supreme të auditimit në përballje me katastrofat” dhe “Zëri global, rezultati global dhe ndikimi largpamës”. Delegacioni i Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës në kuadër të Kongresit ka takuar kolegë dhe partnerë nga ISA-t tjera ku kanë biseduar për çështje të auditimit publik, përvojat dhe zgjidhjet e mundshme, me qëllim të aplikimit të standardeve të auditimit, dhe rritjes së bashkëpunimit. Në vazhdim të punimeve, Kongresi pritet të miratojë Deklaratën e Rios si dhe të zgjedhë anëtarët e rinj të Bordit Drejtues dhe të caktojë auditorët e jashtëm për auditimin e organizatës. Kongresi është organi më i lartë i Organizatës Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit (INTOSAI). Më shumë informata mund të gjeni në https://incosai2022.rio.br/pt/home/

“Ekzekutimi i Buxhetit nga Organizatat Buxhetore dhe zbatimi i rekomandimeve të dala nga RVA 2021” ka qenë tema e punëtorisë së përvitshme e organizuar për dy ditë më radhë nga Ministria e Financave, përkatësisht Departamenti i Thesarit të Republikës së Kosovës me mbështetjen e USAID-it, Programi për Qeverisje Ekonomike në Kosovë, në të cilën ka marrë pjesë Zëvendës Auditori i Përgjithshëm, Bezad Halilaj, Ndihmës Auditori i Përgjithshëm, Zukë Zuka, drejtori i Departamentit të Auditimit, Faruk Rrahmani si dhe përfaqësues të tjerë të organizatave buxhetore nga niveli qendror dhe ai lokal. Fokus i diskutimit kanë qenë; sfidat e ballafaquara gjatë vitit 2022, çështjet që kanë nevojë për përmirësim, rekomandimet e Raportit Vjetor të Auditimit 2021; rregullat financiare dhe zbatimi i tyre si dhe Reformat në menaxhimin e financave publike. Gjatë pjesëmarrjes se tij në dy sesione, Zëvendës Auditori i Përgjithshëm, Bezad Halilaj, ka potencuar se cilësia e raportimit financiar ka nevojë të përmirësohet dhe zbatimi i rekomandimeve të auditimit ndihmon institucionet publike të përmirësojnë sistemin e raportimit financiar dhe të rrisin kontrollet për menaxhim të parasë publike. Në këtë kontekst ai ka theksuar se me qëllim të përmirësimit të raportimit dhe menaxhimit financiar për institucionet publike, ZKA për vitin 2021 ka dhënë rekomandimet përkatëse për evitimin e mangësive. “Në auditimet financiare dhe të pajtueshmërisë për vitin 2021 kemi dhënë gjithsej 695 rekomandime, përderisa në vitin 2020 kemi dhënë 654 rekomandime”. Ndonëse është shënuar një progres i lehtë sa i përket nivelit të zbatimit të rekomandimeve, posaçërisht në nivelin qendror, z. Halilaj ka bërë më dije se për të rritur nivelin e rekomandimeve të zbatuara, nevojitet të shtohet kujdesi dhe përgjegjshmëria në kryerjen e detyrave zyrtare, masa shtesë nga ana e qeverisë ndaj organizatave buxhetore si dhe forcimi i masave të llogaridhënies nga Kuvendi i Kosovës dhe Asambleve Komunale. “Niveli i zbatimit të rekomandimeve për vitin 2020 ka qenë 50% që krahasuar me vitin paraprak (2019) paraqet një rritje prej vetëm 5%”, është shprehur z. Halilaj. Auditorja e Përgjithshme, Vlora Spanca, ka mirëpritur organizimin e kësaj ngjarjeje dhe ka theksuar se përmirësimi i proceseve në fushën e menaxhimit financiar dhe kontrolleve, në theks të veçantë të sistemit të raportimit financiar do ta rris nivelin e llogaridhënies dhe transparencës publike. “Do të doja që numri i opinioneve të modifikuara për pasqyrat financiare të zvogëlohet sepse kjo do të jetë tregues se në të vërtetë cilësia e raportimit financiar është përmirësuar. Prezantimi jo i drejtë, jo i vërtetë dhe i pasaktë, apo mungesa e informatave shpjeguese financiare janë çështje që bien në kundërshtim me Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar, prandaj në raste të tilla ne obligohemi që opinionin e auditimit për Pasqyra financiare ta modifikojmë”. ZKA, përveç ndaj mekanizmave mbikëqyrës të zbatimit të kornizës ligjore që përcaktojnë kryerjen e punës sonë në përputhje me standardet profesionale, ka detyrime dhe është llogaridhënës edhe ndaj institucioneve ndërkombëtare që mbikëqyrin zbatimin e këtyre standardeve në të cilat ZKA është e anëtarësuar, si INTOSAI, EUROSAI, etj.  “Si Auditore e Përgjithshme, në bazë të mandatit tim kushtetues dhe ligjor jam e përkushtuar që në mënyrë rigoroze të zbatoj standardet ndërkombëtare të auditimit përmes dhënies se opinioneve për pasqyra financiare të cilat duhet të reflektojnë gjendjen e vërtetë, të drejtë dhe të saktë të informatave financiare”, ka cituar znj. Spanca.

Përfshirja e Shoqërisë Civile në procesin e auditimit mundëson rritjen e transparencës, llogaridhënies dhe ndikon në përmirësimin e qeverisjes dhe shërbimeve ndaj qytetarëve. Kështu është thënë të enjten nga të pranishmit në tryezën e organizuar nga Zyra Kombëtare e Auditimit me Organizatat e Shoqërisë Civile dhe organizatat ndërkombëtare me temën “Prezantimi i planit vjetor të auditimit 2022 – 2023 dhe përfshirja e shoqërisë civile në fazën e parastudimit”. Kjo tryezë kishte për qëllim prezantimin e Planit të Auditimit 2022-2023 si dhe diskutimin për mundësitë e rritjes së bashkëpunimit përgjatë procesit të auditimeve të performancës. Auditorja e Përgjithshme, Vlora Spanca, ka thënë se për Zyrën Kombëtare të Auditimit është tejet e rëndësishme që të ketë një dialog kuptimplotë dhe efektiv me Organizatat e Shoqërisë Civile me qëllim që puna audituese të ndikojë në rritjen e llogaridhënies, transparencës dhe integritetit në administrimin dhe përdorimin e fondeve publike. Znj. Spanca, ka ritheksuar se objektivë e saj dhe e ZKA-së është që OShC-të të jenë të përfshira, përveç në propozim të temave të auditimit, edhe në fazat e tjera në mënyrë që të arrihet objektiva e përbashkët që paraja publike të shfrytëzohet me kujdes dhe për të mirën e  qytetarëve. “Ashtu siç ju kam informuar, dhe për shkak se portofolio kryesore e auditimit është auditimi financiar si rrjedhojë e obligimeve ligjore, jemi të limituar në mbulimin më të madh me auditime të performancës. Pavarësisht kësaj si rezultat i tryezës së fundit, ne kemi përfshirë në Planin Vjetor të Auditimit për sezonin 2022-2023 dy tema të auditimit që janë propozuar nga Organizatat e Shoqërisë Civile”, është shprehur Auditorja e Përgjithshme. Tutje znj. Spanca, ka treguar se tashmë ZKA-ja ka dorëzuar Planin Vjetor të Auditimit në Komisionin për Mbikëqyrjen e Financave Publike, duke bërë me dije se për sezonin 2022/23 janë planifikuar 134 auditime, prej të cilave 113 auditime të rregullsisë (financiare dhe të pajtueshmërisë), 18 auditime të performancës dhe 3 auditime të pajtueshmërisë. “Unë dhe stafi im jemi të përkushtuar që në vazhdimësi t’i ofrojmë Kuvendit dhe qytetarëve informacion objektiv dhe të pavarur për fusha të rëndësishme që kanë të bëjnë me menaxhimin e fondeve publike.  Besueshmëria në punën tonë audituese është thelbësore. E puna jonë e sezonit që e përmbyllëm edhe u shpërblye me vlerësime pozitive si në Raportin e Progresit për vitin 2022 e ashtu edhe në Raportin e Barometrit Ballkanik sipas se cilit për 2022,  ZKA në të gjithë indikatorët prinë  në nivel rajonal dhe besueshmëria e qytetarëve në punën tonë është dyfishuar në krahasim me vitet e kaluara. Sidoqoftë, kjo vë para nesh një obligim që këtë besueshmëri ta mirëmbajmë dhe ta përkthejmë në rezultate konkrete”, ka theksuar ndër të tjera ajo. Ndihmës Auditorja e Përgjithshme, Myrvete Gashi Morina, ka prezantuar temat e auditimit të performances të parapara me Planin Vjetor të Auditimit 2022/2023. Ajo ka theksuar se “Në Planin Vjetor të Auditimit 2022/23 do të mbulojmë fusha me rëndësi ekonomike, sociale, shëndetësore, arsimore, mediale, kulturor e sportive si dhe tema të rëndësishme në fushën e prokurimit publik, sistemeve të informacionit dhe projekteve nga donatorët”. Ndërsa përfaqësuesit e Organizatave të Shoqërisë Civile kanë përgëzuar Zyrën Kombëtare të Auditimit për bashkëpunimin e vazhdueshëm si dhe kanë mirëpritur përfshirjen e propozimeve të tyre për temat e auditimit të performancës në Planin Vjetor të Auditimit. Ata kanë shprehur gatishmërinë e tyre për të ndihmuar ZKA-në jo vetëm në përzgjedhjen e temave të auditimit, por edhe në fazat e  tjera të procesit, me theks të veçantë në monitorimin e zbatimit të rekomandimeve. Edhe përfaqësuesit e projekteve nga donatorët, kanë kërkuar nga OShC-të që të jenë zë aktiv i punës audituese në mënyrë që të rritet integriteti, transparenca, llogaridhënia si dhe të përmirësohet qeverisja dhe shërbimet ndaj qytetarëve. Kurse Zëvendës Auditori i Përgjithshëm, Bezad Halilaj, në përmbyllje të këtij diskutimi, pasi ka përmbledhur rezultatet e kësaj tryeze, ka thënë se Shoqëria Civile është zëri i qytetarëve prandaj, përmes bashkëpunimit me të, ZKA-ja synon të përcjellë mesazhin te qytetarët. Z. Halilaj ka shprehur përkushtimin e menaxhmentit të ZKA-së që të gjej mundësitë që në vazhdimësi të rris bashkëpunim me OShC-të edhe sa i përket auditimeve të rregullsisë.

Auditorja e Përgjithshme, Vlora Spanca, ka pritur të mërkurën në takim drejtorin e sapo zgjedhur të  projektit të USAID –it “Integriteti i Komunave të Kosovës” z. Enrique Giraldo, me të cilin ka diskutuar për progresin e deritanishëm dhe planet për zbatimin e këtij Projekti. Me këtë rast Auditorja e Përgjithshme, Vlora Spanca, e ka informuar z. Giraldo, për bashkëpunimin e deritanishëm të ZKA-së me USAID-in, me theks të veçantë avancimin e bashkëpunimit në kuadër të projektit “Integriteti i Komunave të Kosovës”. Znj. Spanca ka thënë se projekti “Integriteti i Komunave të Kosovës” është një mundësi e mirë për përmirësimin e qeverisjes dhe menaxhimit financiar në institucionet e pushtetit lokal. Projekti i USAID-it “Integriteti i Komunave të Kosovës” ka për qellim që të nxisë angazhimin e agjencive të qeverisë qendrore në mbikëqyrjen më efektive të financave publike dhe llogaridhënies; angazhimin e komunave për planifikim buxhetor, prokurim publik dhe menaxhim të kontratave;  aplikimin e praktikave të mira që ofrojnë një auditim të brendshëm llogaridhënës; si dhe angazhimin e shoqërisë civile, sektorit privat dhe mediave për përmirësimin e integritetit në sektorin publik dhe privat në prokurimin publik. Drejtori i Projektit të USAID –it “Integriteti i Komunave të Kosovës” z. Enrique Giraldo, i ofroj znj. Spanca gatishmërinë që përmes këtij projekti të ndihmojë ZKA-në fusha të ndryshme, si atë të auditimit të performancës, analizës se të dhënave, menaxhimit të rrezikut, aktiviteteve kundër mashtrimit, etj.  Z. Giraldo, ndër të tjera theksoj se “Roli i Zyrës Kombëtare të Auditimit është kyç në përmirësimin e integritetit në sektorin publik, në theks të veçantë të komunave”. Znj. Spanca dhe z. Giraldo u dakorduan që fillimisht, Projekti të zhvillojë një vlerësim të nevojave më qëllim të identifikimit të fushave për të cilat është e nevojshme për mbështetje. Të pranishëm në këtë takim bashkë më Auditoren e Përgjithshme kanë qenë edhe Zëvendës Auditori i Përgjithshëm, Bezad Halilaj, Ndihmës Auditori i Përgjithshëm, Zukë Zuka, Ushtruesi i Detyrës së Drejtorit të Përgjithshëm, Safet Berisha, ndërsa nga USAID-i, Aferdita Mekuli, Zëvendës Drejtoreshë e Projektit dhe Ruzhdi Zeqiri udhëheqësi i objektives së parë të projektit.

Zyra Kombëtare e Auditimit (ZKA) ka filluar auditimin e performancës me temën “Prokurimet e negociuara pa publikim të njoftimit për kontratë në Ministrinë e Mjedisit, Planifikimit Hapësinor dhe Infrastrukturës në vitin 2021”. Fokus kryesor i auditimit janë aktivitetet e prokurimit me procedurë të negociuar pa publikim të njoftimit për kontratë, përmes së cilave MMPHI-ja kishte shpenzuar shuma të konsiderueshme të parave. MMPHI ka lidhur 26 kontrata të negociuara me vlerë të përgjithshme prej 5,7 milionë euro vetëm në vitin 2021 duke e rendit si një nga ministritë që më së shumti ka përdor këtë lloj procedure. Aktivitetet e prokurimit, në çdo autoritet kontraktues duhet të zhvillohen në pajtim me parimet e ekonomisë, efikasitetit dhe trajtimit të barabartë, parime të sanksionuara me ligjin e prokurimit publik. Këto parime kanë për qëllim të sigurojnë se prokurimi për mallra, shërbime dhe punë e arrin qëllimin e përcaktuar si dhe ndihmon organizatën në arritjen e objektivave të saj. Përmes këtij auditimi në MMPHI, synojmë që të vlerësojmë sa ishte i arsyeshëm dhe në përputhje me kornizën ligjore të prokurimit publik përdorimi i procedurës së negociuar nga ana e Ministrisë, a është dokumentuar si duhet përdorimi i kësaj procedure dhe a është arritur vlera për para në këto projekte. Fushëveprimi i këtij auditimi janë kontratat e lidhura përmes procedurës së negociuar pa publikim të njoftimit për kontratë, në vlerë afër 4,9 milionë euro (14 kontrata). Ky auditim synon të rris llogaridhënien, transparencën dhe integritetin e aktiviteteve të prokurimit publik në MMPHI dhe aty ku është e nevojshme të ofroj rekomandime që fondet e shpenzuara publike arrijnë vlerën për para.

Auditorja e Përgjithshme, Vlora Spanca, ka prezantuar të enjten para deputetëve të Kuvendit të Republikës së Kosovës Raportin Vjetor të Auditimit për vitin fiskal 2021, i cili përmban rezultatet kryesore të punës audituese duke përfshirë opinionin, gjetjet si dhe rekomandimet e Zyrës Kombëtare të Auditimit. Ky Raport është rezultat i auditimit të Raportit Vjetor Financiar të Qeverisë për buxhetin e Republikë së Kosovës për vitin 2021 dhe i 132 raporteve individuale të auditimit të organizatave buxhetore, ndërmarrjeve publike, projekteve dhe auditimeve të performancës. Znj. Spanca ka bërë me dije se fokusi kryesor i këtij procesi të auditimit ka qenë në vlerësimet për cilësinë e raportimit financiar; në pajtueshmërinë e transaksioneve financiare me ligjet, rregulloret dhe standardet ndërkombëtare të raportimit financiar të sektorit publik; në efektivitetin e sistemeve të kontrollit të brendshëm të shpenzuesve buxhetor; si dhe në zbatimin e rekomandimeve të auditimit. Para deputetëve të pranishëm, Auditorja e Përgjithshme, ka deklaruar se konkluzioni i përgjithshëm i auditimit është se organizatat buxhetore, në fushën e raportimit financiar vazhdojnë të kenë mangësi të theksuara në prezantimin e informatave financiare dhe shpalosjes së tyre. Po ashtu, edhe gjetjet në fushën e pajtueshmërisë janë mjaft të përhapura dhe domethënëse, të cilat kërkojnë masa më rigoroze për përmirësim. Kurse sa i përket rekomandimeve, Auditorja e Përgjithshme, Vlora Spanca, ka treguar se në auditimet financiare dhe të pajtueshmërisë për vitin 2021  për 90 organizata buxhetore janë dhënë 695 rekomandime, përderisa në vitin 2020 janë dhënë 654 rekomandime. Tek auditimet e ndërmarrjeve publike janë dhënë 207 rekomandime, ndërsa tek auditimet e performances 144 sosh. Për sa i përket nivelit të zbatimit të rekomandimeve të auditimeve financiare dhe pajtueshmërisë për vitin 2020  është vërejtur se 50 për qind të tyre janë zbatuar, e që në raport me vitin paraprak (2019) paraqet një rritje prej 5 për qind ka theksuar ndër të tjera.  Përderisa ka shtuar se, në Raportin Vjetor të Auditimit për vitin 2020, janë dhënë 54 rekomandime prej të cilave 12 janë zbatuar plotësisht, 10 ishin në proces të zbatimit dhe 32 rekomandime nuk janë adresuar fare. Fjalimi i plotë i Auditores së Përgjithshme, Vlora Spanca, para deputetëve të Kuvendit të Republikës së Kosovës: I nderuar Kryetar i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Z. Konjufca, Të nderuar Deputetë, Të nderuar Ministra, Të nderuar të pranishëm, Bazuar në mandatin kushtetues dhe ligjor për Auditorin e Përgjithshëm dhe Zyrën Kombëtare të Auditimit, kam kënaqësinë të prezantoj para jush Raportin Vjetor të Auditimit për Raportin Vjetor Financiar të Buxhetit të Republikës së Kosovës për vitin fiskal 2021. Ky auditim kryhet në baza vjetore dhe fokusi kryesor i auditimit ka qenë të vlerësohet:

• Cilësia e raportimit financiar;
• Pajtueshmëria e transaksioneve financiare me ligjet, rregulloret dhe standardet ndërkombëtare të raportimit financiar të sektorit publik;
• Efektiviteti i sistemeve të kontrollit të brendshëm të shpenzuesve buxhetor; dhe
• Zbatimi i rekomandimeve të auditimit.

Ky Raport është rezultat i auditimit të Raportit Vjetor Financiar të Qeverisë për buxhetin e Republikë së Kosovës për vitin 2021 dhe i 132 raporteve individuale të organizatave buxhetore, ndërmarrjeve publike, projekteve dhe atyre të performancës. Konkluzioni i përgjithshëm është se: Organizatat buxhetore, në fushën e raportimit financiar vazhdojnë të kenë mangësi të theksuara në prezantimin e informatave financiare dhe shpalosjes së tyre. Po ashtu, edhe gjetjet në fushën e pajtueshmërisë janë mjaft të përhapura dhe domethënëse, të cilat kërkojnë masa më rigoroze për përmirësim. Siç është shpalosur në këtë raport, por edhe siç është informuar opinionin publik përmes konferencave dhe publikimeve të tjera të vazhdueshme më herët, Zyra Kombëtare e Auditimit gjatë sezonit auditues 2021-2022 përmes angazhimeve të saj, ka nxjerrë:

• 90 raporte të auditimeve financiare dhe të pajtueshmërisë të organizatave buxhetore;
• 12 raporte të auditimit të ndërmarrjeve publike;
• 13 raporte të auditimit të projekteve të Bankës Botërore dhe të donatorëve tjerë;
• 3 raporte të auditimit të pajtueshmërisë prej të cilave 2 raporte janë me informata të klasifikuara (niveli i klasifikimit i KUFIZUAR); dhe
• 14 raporte të auditimit të performancës.

Në auditimin e Pasqyrave Financiare të 90 Organizatave Buxhetore kemi dhënë:

• 46 opinione të pamodifikuara për PFV-të; dhe
• 44 opinione të modifikuara (prej tyre 42 të kualifikuara dhe 2 të kundërta).

Përderisa për 12 ndërmarrjet publike të audituara kemi dhënë opinion të modifikuar (prej tyre 2 NP kanë opinione të kualifikuar ndërsa 10 të kundërt). Të nderuar deputetë, Për Raportin Vjetor Financiar të Qeverisë për Buxhetin e Republikës së Kosovës është dhënë: Opinion i Modifikuar përkatësisht Opinion i Kualifikuar. Arsyet e modifikimit të opinionit, kanë qenë për shkak se vlera e gabimeve të identifikuara në Pasqyra financiare ka qenë materiale, si:

• Shpenzimet në vlerë prej 13,000,000€ janë klasifikuar në kategori jo adekuate. Prej tyre, si rezultat i buxhetimit jo adekuat janë keq klasifikuar 9,300,000€, mandej për shkak të vendimeve gjyqësore afër 2,000,000€, ndërsa si të ndikuara nga vetë Organizatat Buxhetore vlera e keq klasifikimeve është afër 2,000,000€. (E vlen te theksohet se krahasuar me vitin paraprak, keqklasifikimi i shpenzimeve që lidhen me vendimet gjyqësore është zvogëluar për 4 milionë e 800 mijë euro për shkak të masave në buxhetimin e fondeve).
• Po ashtu, në pasqyrën e shpalosjeve, në shtojcat lidhur me pasuritë kapitale, llogaritë e arkëtueshme, detyrimet kontigjente dhe detyrimeve të papaguara të Raportit Financiar Vjetor të buxhetit të shtetit kishte shpalosje të vlerave të gabuara në vlerë materiale.
• Mbi vlerësim i pasurisë është evidentuar në vlerë prej 84,600,000€, nënvlerësim i llogarive të arkëtueshme afër 4,500,000€ si dhe mbivlerësim i detyrimeve kontigjente për 12,600,000€. Kjo është rezultat i mos prezantimit të saktë të informatave financiare nga vet organizatat buxhetore e qe rrjedhimisht ato konsolidohen ne pasqyrat financiare te Buxhetit te Kosovës;
• Kryerja e pagesave në vlerë prej mbi 900,000€, për 199 punonjës të komunitetit serb të angazhuar në bazë të Marrëveshjes se Brukselit pa u evidentuar vijueshmëria e tyre në punë;

Në këtë raport për vitin 2021, kemi dhënë konkluzionin e pajtueshmërisë te përmbledhur nga auditimi i 90 OB-të. Fakti qe për 55 OB kemi dhënë konkluzione të modifikuara për pajtueshmërinë (49 të kualifikuar dhe 6 të kundërt), tregon se jo të gjitha shpenzimet dhe të hyrat të cilat janë pjesë e këtyre Pasqyrave janë menaxhuar në pajtim me kornizën ligjore në fuqi. Arsyet kryesore për konkluzion të modifikuar ishin kryesisht për çështjet si: zhvillimi i procedurave jo adekuate të prokurimit dhe në mungesë të projekteve ekzekutive, përzgjedhje e ofertës të papërgjegjshme; angazhimi i zyrtarëve me marrëveshje për shërbime të veçanta pa udhëhequr procedurat e prokurimit, mos verifikimi i 20% të pronave të tatueshme dhe aplikimi i zbritjeve në më shumë se një pronë, dhënia e subvencioneve jo në përputhje me kriteret e përcaktuara si dhe vonesa në arsyeshmërinë e subvencionit, përdorimi i kontratave jo adekuate, vonesa në pagesën e faturave. Përveç opinionit të auditimit, ne po ashtu kemi vlerësuar pajtueshmërinë e deficitit buxhetore me kornizën ligjore. Sipas auditimit, kufiri i deficitit buxhetor në fund të vitit 2021 ishte në kuadër të limiteve të përcaktuara ligjore dhe nga realizimi i buxhetit vërehet se niveli i inkasimit të të hyrave ishte përmirësuar dukshëm dhe ishte ulur kërkesa për financim nga deficiti. Në raport me vitin paraprak, shfrytëzimi i deficitit buxhetor është ulur nga 5.3% (2020) në 0,64% (2021). Te nderuar deputet, Në vitin 2021, të hyrat ishin në vlerë prej 2 miliard e 491 milion mijë euro që krahasuar me vitin 2020 janë rritur për 13%. Niveli i inkasimit të të hyrave në raport me shpenzimet ishte më i lartë për mbi 112,000,000€, e që rrjedhimisht për këtë vlerë është rritur bilanci bankar në para të gatshme nga 330,000,000€ sa ishte në 2020 në 442,000,000€ apo rreth 34% në 2021, por që ishte brenda kufirit të lejuar prej 3% të BPV. Vlera e borxhit të përgjithshëm publik kishte arritur në 1,683,000,000€ apo rreth 22% e Bruto Produktit Vendor nga 40% sa është i lejuar me ligj. Në raport me vitin paraprak, borxhi i përgjithshëm publik është rritur për 195,000,000€ apo 13%. Përkundër kësaj rritje, niveli i shpenzimit të këtyre fondeve nga borxhi  ndërkombëtar mbetet i ulët. (Për 7 projekte te financuara nga borxhi ndërkombëtarë nuk janë tërhequre fare mjetet financiare). Në këtë nivel të shpenzimit ka ndikuar planifikimi jo i mirë i projekteve, vonesat në procesin e shpronësimeve si dhe mangësi tjera. Si pasojë e këtyre mangësive, në vazhdimësi është duke u paguar tarifë të zotimit për kreditë e pashfrytëzuara, që në vitin 2021 kjo tarifë ishte në vlerë prej 435 mijë euro. Sa i përket shpenzimeve, buxheti final për shpenzimet e përgjithshme ishte në vlerë prej 2 miliard e 722 milion€, ndërsa realizimi ishte 2,miliard e 379 milion€ apo 87% e buxhetit. Niveli i realizimit të shpenzimeve për investimet kapitale ishte 68% apo 424 milion€ nga buxheti final. Krahasuar me vitin e kaluar, vërehet një realizim më i lartë i shpenzimeve për 40 milion € ( në vitin 2020 ishte 384 milion € apo 53% e buxhetit final). Përkundër kësaj, edhe më tutje niveli i realizimit të buxhetit për shpenzimet mbetet jo i kënaqshëm. Ndërsa, vlera e obligimeve të papaguara, në fund të vitit 2021 ishte rreth 191,000,000€, e që krahasuar me vitin paraprak është bërë një progres sepse janë shlyer detyrime në vlerë prej 127,000,000€ apo rreth 40% të totalit të përgjithshëm. (Këto shlyerje janë bërë për shpronësimet e viteve të më hershme (në vlerë prej afër 66,000,000€) si dhe shlyerja e obligimeve tjera (në vlerë prej mbi 61,000,000€)). Përkundër shlyerjes së obligimeve, kemi rritje të llogarive të arkëtueshme për afërsisht 78,500,000€ apo në masën prej 11,3% në raport me vitin paraprak. Vlera e llogarive të arkëtueshme në fund të vitit 2021 ishte 778,000,000€. (Pjesa më e madhe e tyre prej mbi 560,000,000€ i përket nivelit qendror (kryesisht Administratën Tatimore, KPMM, MPB, ARKEP …) si dhe mbi 217,000,000€ niveli lokal). Shlyerja e obligimeve të pa paguara është inkurajuese sepse ndër të tjera parandalon rrjedhje të shpenzimeve shtesë që mund të rezultojnë nga procedurat gjyqësore, prandaj, Qeveria duhet të vazhdoj me këtë qasje sa i përket shlyerjes së  detyrimeve të papaguara. Përderisa, për trajtimin e llogarive të arkëtueshme duhet të ketë një qasje më proaktive, pasi që me kalimin e kohës ato shndërrohen në borxhe të këqija, dhe si pasojë, mbledhja e tyre mund të bëhet e pamundur. Pagesat përmes vendimeve gjyqësore dhe përmbaruese në raport me vitin e kaluar janë rrit në rreth 22 milion €. Ndërsa, duhet theksuar se nga informatat e Thesarit, prej vlerës 40.5 milion € të këtyre pagesave për vitin 2021 të ekzekutuara direkt rezultojnë shpenzime shtesë për gjykata e përmbarime në vlerë prej 9 milionë €. Të nderuar deputetë, Procesi i raportimit dhe sistemi i menaxhimit financiar dhe kontrollit tek Ndërmarrjet Publike, përkundër disa veprimeve të ndërmarra edhe më tutje kërkon përmirësime thelbësore. Këtë e dëshmon fakti se për 12 ndërmarrjet e audituara janë dhënë opinione të modifikuara. Stabiliteti financiar i këtyre ndërmarrjeve, përkundër masave të ndërmarra se fundmi për vite me radhë vazhdon të jetë i brishtë. Në vitin 2021, vlera e akumuluar e detyrimeve afatshkurtra e këtyre NP-ve së bashku ka arritur në rreth 114 milion €, ndërsa ajo e detyrimeve afatgjata në rreth 124 milion € e që gjithsejtë kapin vlerën prej 238 milion €. Kthimi i këtyre detyrimeve është mjaft i pasigurt, marrë parasysh faktin se 9 Ndërmarrje Publike operojnë me një humbje të akumuluar në total prej 177,8 milion € dhe se këto ndërmarrje aktualisht e kanë të vështirë të mbulojnë shpenzimet operative. Aksionarët (Qeveria dhe komunat) duhet të trajtojnë thellësisht problemet me të cilat përballen ndërmarrjet publike. Për të vlerësuar nëse fondet publike po shfrytëzohen në mënyrë efikase dhe efektive, Zyra Kombëtare e Auditimit ka kryer edhe 14 auditime të performancës në fusha të ndryshme me interes shoqëror, si: ekonomi, shëndetësi, arsim, siguri, ambient, energji, teknologji të informacionit dhe në fushën e prokurimit publik. Për mos ta zgjatur më shumë, auditimet e publikuara gjate vitit 2021 dhe 2022 kanë nxjerr në pah mangësi në menaxhimin e programeve/ aktiviteteve që kanë të bëjnë me mjedisin, arsimin, shëndetësinë, prokurimeve publike si në Korporatën Energjetike të Kosovës, KOSTT, menaxhimin e projektit kapital “Bashkimi i qytetit të Ferizajt”, menaxhimin e fondeve publike në Radio Televizionin e Kosovës. Po ashtu në fushën e teknologjisë se informacionit të dhënat e rëndësishme për vendin që procedohen përmes Agjencisë se Regjistrit Civil, listat e pagave, sistemin e menaxhimit të financave publike, ZKA ka identifikuar se është e nevojshme të ndërmerren masa përmirësuese në fushën e mbrojtjes dhe sigurisë së informacionit dhe në krijimin e parakushteve për vazhdimësinë e sistemit dhe ruajtjen e integritetit të të dhënave. Të nderuar deputetë, Në auditimet financiare dhe të pajtueshmërisë për vitin 2021  për 90 Organizata Buxhetore kemi dhënë gjithsejtë 695 rekomandime, përderisa në vitin 2020 kemi dhënë 654 rekomandime. Tek auditimet e Ndërmarrjeve publike kemi dhënë 207 rekomandime, ndërsa tek auditimet e performances 144 sosh. Për sa i përket nivelit të zbatimit të rekomandimeve të auditimeve financiare dhe pajtueshmërisë për vitin 2020  kemi vërejtur se 50% të tyre janë zbatuar, e që në raport me vitin paraprak (2019) paraqet një rritje prej 5%. Përderisa në Raportin Vjetor të Auditimit për vitin 2020, kemi dhënë 54 rekomandime prej te cilave 12 janë zbatuar plotësisht, 10 ishin ne proces dhe 32 rekomandime nuk janë adresuar. Ne kemi pranuar planin e veprimit nga Ministria e Financave për zbatimin e rekomandimeve të dhëna në raportin i cili po shqyrtohet sot. Ne e mirëpresim zotimin e Ministrit të Financave për të zbatuar këto rekomandime dhe me këtë shfrytëzoj rastin të kërkojmë nga z. Murati qe t’i kushtoj rëndësi rekomandimeve që kanë të bëjnë me klasifikimin e buxhetit posaçërisht tani kur Ligji i buxhetit për vitin 2023 është në përgatitje e sipër si dhe në vendosjen e kontrolleve që kanë të bëjnë me regjistrimin, konsolidimin dhe raportimin e të dhënave lidhur me shpalosjen e informatave financiare. Në fund të këtij adresimi, më lejoni t’ju falënderoj për mbështetjen dhe bashkëpunimin korrekt me ZKA-në, gjatë këtij sezoni auditues. Dëshiroj po ashtu, të shpreh vlerësimin tim për sjelljen bashkëpunuese të Ministrisë së Financave, Punës dhe Transfereve dhe Thesarit përgjatë gjithë auditimit. Ju faleminderit për vëmendjen!  

Në datat 17 – 20 tetor 2022, auditoret e performancës të  Zyrës Kombëtarë të Auditimit, Ardiana Miftari dhe Ylfete Osmani, morën pjesë në vizitën studimore në Suedi nën organizimin e UN Women. Qëllimi i kësaj vizite ishte fuqizimi i rolit të Institucioneve Supreme të Auditimit dhe Institucioneve të Avokatit të Popullit,  në rritjen e llogaridhënies dhe transparencës ndaj angazhimeve për barazi gjinore, si dhe shkëmbimi i përvojave dhe praktikave të mira. Në këtë ngjarje morën pjesë përfaqësues të këtyre institucioneve nga tri vende të Ballkanit perëndimor si: Republika e Kosovës, Republika e Shqipërisë dhe Republika e Maqedonisë së Veriut. Në kuadër të kësaj vizite, po ashtu janë zhvilluar takime në Zyrën  Kombëtare të Auditimit të Suedisë, Agjencinë Suedeze për Bashkëpunim Ndërkombëtarë dhe Zhvillim, Ministrinë e Punësimit dhe Barazisë Gjinore, Ministrinë e Financave, si dhe Ministrinë e Punëve të Jashtme të Suedisë. Pjesëmarrësit patën rastin të njihen për së afërmi me metodat e zhvilluara dhe praktikat e mira të shtetit Suedez lidhur  me procesin e auditimit të performancës, buxhetimit në baza gjinore,  si dhe instrumente tjera shtetërore që aplikohen për një shoqëri sa më të barabartë. Gjatë vizitës patën mundësi të shkëmbejnë edhe përvojat e tyre me shtetet tjera lidhur me çështje të ndryshme që i përkasin fushës së barazisë gjinore si dhe nga një perspektivë e gjerë e të drejtave të njeriut.

Punonjës të Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës kanë ndjekur trajnimin nga projekti i Ambasadës të Britanisë së Madhe në Republikën e Kosovës, i implementuar nga BDO. Fokusi kryesor i këtij trajnimi ishte të barten përvojat dhe praktikat e Britanisë se Madhe më njohuri se si të zhvillohen proceset e rekrutimit të pavarura, profesionale dhe të bazuara në meritë, si dhe rritjen e vetëdijes institucionale për të konsoliduar transparencën, meritokracinë dhe qeverisjen e mirë. Qëllimi i këtij trajnimi ka qenë përkrahja e ZKA-së në ngritjen e kapaciteteve të veta për të siguruar se institucioni do të kryej procese të rekrutimit të bazuara në rregulla dhe duke respektuar parime dhe kritere të sakta dhe të drejta, përmes se cilave promovohet konkurrenca dhe përzgjedhja objektive. Përmes kësaj të jetë në gjendje të zgjedhë drejtues të fortë, të pavarur dhe profesional përmes një procesi të drejtë dhe transparent të rekrutimit. Në trajnim morën pjesë zyrtarë të niveleve të ndryshme të ZKA-së, nga ai i auditorëve e deri të menaxhmenti i mesëm dhe i lartë drejtues.

Zyra Kombëtare e Auditimit (ZKA) duke qenë e vetëdijshme për rëndësinë e komunikimit me mediat dhe publikun për të promovuar dhe përmbushur transparencën dhe llogaridhënien, në vazhdimësi angazhohet që të avancojë qasjen e komunikimit sa më efektiv. Për të realizuar këtë synim dhe për të qenë më afër publikut, menaxhmenti i lartë i ZKA-së ka ndjekur trajnimin treditor të organizuar nga OSBE-ja me temën “Komunikimi me media dhe marrëdhëniet me publikun”. Përmes kësaj ngjarje, Menaxhmenti ka pasur mundësinë që të zgjerojë njohuritë për rëndësinë dhe metodat e komunikimit me publikun dhe me palët e interesit, si dhe zhvillimin e aftësive për të folurit në publik dhe paraqitjen adekuate. Gjithashtu rendësi e veçantë i është kushtuar edhe pranisë së ZKA-së në mediat sociale, në mënyrë që përmes tyre të promovohet roli kushtetues i ZKA-së dhe ngritja e vetëdijesimit publik për rezultatet e auditimit si burime të besueshme për përmirësimin e qeverisjes në sektorin publik. Fokus i veçantë i është kushtuar përdorimit të metodave më inovative për të rritur komunikimin efektiv me gazetarët dhe publikun si dhe vizualizimit të  raporteve të auditimit dhe prezantimit të mesazheve te publiku, me qëllim që të arrihet objektiva e synuar, në theks rritja e transparencës dhe besimi në institucion. Menaxhmenti i ZKA-së ka vlerësuar se komunikimi efektiv me palët e jashtme dhe me publikun, përveç që e ndihmon institucionin që t’i ofrojë publikut të gjerë njohuri më të mira për rolin dhe mandatin e saj, po ashtu e ndihmon edhe të kuptojë pritshmëritë e palëve të interesit. Prandaj, përveç komunikimit të rezultateve të punës së saj, ZKA-ja ruan kanale të hapura për palët e saj të interesit dhe sidomos për opinionin publik që të marrë reagimet e tyre dhe iniciativa për punën e saj në të ardhmen, në mënyrë që t’i përgjigjet më mirë nevojave të publikut.

Digjitalizimi i procesit të shërbimeve publike në komuna ndihmon autoritetet vendore të bëhen më efikase dhe mundëson që më shumë qytetarë të kenë qasje në këto shërbime. Kështu është thënë në seminarin me temën: “Digjitalizimi i ofrimit dhe administrimit të shërbimeve publike në komuna” që është mbajtur të mërkurën dhe të enjten në Vilnius të Lituanisë nën organizimin e Task Forcës së EUROSAI-t për auditimin e komunave dhe Zyrës Kombëtare të Auditimit të Lituanisë, në të cilin pjesëmarrës kanë qenë edhe përfaqësues nga Zyra Kombëtare e Auditimit të Kosovës. Po ashtu është mbajtur edhe takimi i 6-të vjetor i Taskë Forcës së EUROSAI-t për auditimin e komunave. Në seminar kanë marrë pjesë përfaqësuesit e Institucioneve Supreme të Auditimit nga vendet evropiane, përfshirë edhe auditorët e Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës, Bujar Bajraktari, Arian Zeneli dhe Elvir Krasniqi. Diskutimi i të pranishmëve në këtë seminar i është dedikuar shkëmbimit të njohurive dhe përvojave mbi ecurinë e digjitalizimit të shërbimeve publike komunale të vendeve evropiane, çështjeve kyçe që ndikojnë në përshpejtimin e këtij procesi në nivel lokal dhe rezultateve të auditimeve të kryera në këtë fushë. Po ashtu është potencuar fakti se pandemia Covid-19 përveç që ka qenë sfidë, ka qenë edhe një katalizator për digjitalizimin e shërbimeve të ndryshme publike, përfshirë punën e komunave. Prandaj, është theksuar se digjitalizimi i shërbimeve dhe administratës sjell përfitime për shoqërinë, pasi rrit efikasitetin dhe përshpejton proceset në nivel lokal dhe qendror. Ndërsa në kuadër të takimit të 6-të vjetor diskutimi i pjesëmarrësve është fokusuar në zbatimin e qëllimeve strategjike të Task Forcës së EUROSAI-t për auditimin e komunave, në aktivitetet e realizuara deri më tani, si dhe në iniciativat e reja.

Puna dhe rezultatet e Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës janë adresuar në Raportin e Progresit për Kosovën i publikuar të mërkurën nga Komisioni Evropian në kuadër të Pakos së Zgjerimit të Bashkimit Evropian (BE). Një prej çështjeve të adresuara në këtë Raport, është theksuar nevoja për plotësim-ndryshimin e Ligjit për Auditorin e Përgjithshëm dhe Zyrën Kombëtare të Auditimit. Tutje është thënë se këto ndryshime do të mundësonin rritjen e numrit të auditimeve të ndërmarrjeve publike dhe auditimeve të performancës. “Në përputhje me standardet e Organizatës Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit, korniza kushtetuese dhe ligjore e Kosovës parasheh funksionimin organizativ dhe pavarësinë financiare të Zyrës Kombëtare të Auditimit (ZKA). Ligji për Auditorin e Përgjithshëm dhe Zyrën Kombëtare të Auditimit të Kosovës duhet të ndryshohet, për të hequr obligimin për të kryer auditime të rregullsisë çdo vit për të gjitha organizatat buxhetore, pavarësisht nga madhësia e tyre, kompleksiteti dhe rreziku në mënyrë që auditimet të përzgjidhen bazuar në vlerësimin e nivelit të rrezikut të financave publike. Këto ndryshime do të rrisnin numrin e auditimeve të ndërmarrjeve publike dhe auditimeve të performancës”, është thënë në Raport. Në Raport është theksuar se është shënuar një rritje prej pesë për qind e zbatimit të rekomandimeve të auditimit, nga 45 për qind sa ka qenë në vitin paraprak, në 50 për qind në 2020.  Megjithatë, është kërkuar nga Qeveria dhe institucionet tjera publike angazhim më i madh që të sigurojnë një përcjellje sistematike për zbatimin e rekomandimeve të auditimit të jashtëm. Ndër të tjera, Komisioni Evropian ka vlerësuar institucionet e pavarura, veçanërisht Zyrën Kombëtare të Auditimit dhe Avokatin e Popullit, për adresimin e të drejtës së qytetarëve për administrim më të mirë, megjithatë është potencuar se rekomandimet e këtyre institucioneve nuk po zbatohen në mënyrë efikase nga institucionet publike. Në Raport është vlerësuar edhe bashkëpunimi i ZKA-së me Kuvendin e Kosovës, përkatësisht shqyrtimi i raporteve të auditimit nga Komisioni për Mbikëqyrjen e Financave Publike (KMFP). “Komisioni për Mbikëqyrjen e Financave Publike ka shqyrtuar 25 raporte të auditimit, prej të cilave 6 raporte të ministrive, 9 raporte të auditimit të performancës dhe 7 raporte të ndërmarrjeve publike”, është thënë në raport. Po ashtu është vlerësuar rritja e numrit të auditimeve të performancës, bashkëpunimi me shoqërinë civile, si dhe qëndrueshmëria e ZKA-së sa i përket kapacitetit të resurseve njerëzore. “Kapaciteti institucional i Zyrës mbetet kryesisht i qëndrueshëm me 165 punonjës deri në fund të vitit 2021, prej të cilëve 82% janë staf auditues duke përfshirë pozitat drejtuese dhe 18% janë staf  profesional. Zyra ka finalizuar 14 raporte të auditimit të performancës, krahasuar me 11 në vitin 2020. Ajo ka punuar me organizatat e shoqërisë civile, veçanërisht në nivel lokal, për të përmirësuar ndikimin e punës së auditimit përmes mbajtjes së debateve publike në komuna për rekomandimet e auditimit”, është theksuar më tutje në këtë Raport. Gjithashtu vëmendje i është kushtuar edhe hartimit të Planit Strategjik të Zyrës Kombëtare të Auditimit 2022-2025  dhe objektivave të këtij plani përfshirë kontrollin dhe sigurimin e cilësisë në auditim si dhe certifikimin e stafit auditues.

Zëvendës Auditori i Përgjithshëm, Bezad Halilaj, të martën ka prezantuar në Komisionin për Mbikëqyrjen e Financave Publike, Raportin Vjetor të Auditimit për vitin 2021 i cili përfshinë opinionin, gjetjet kryesore dhe rekomandimet e Zyrës Kombëtare të Auditimit për Qeverinë dhe Kuvendin e Republikës së Kosovës. Para të pranishmëve Zëvendës Auditori i Përgjithshëm, Bezad Halilaj, ka treguar se konkluzioni i përgjithshëm i auditimit është se organizatat buxhetore, në fushën e raportimit financiar vazhdojnë të kenë mangësi të theksuara në prezantimin e informatave financiare dhe shpalosjes së tyre. Po ashtu, edhe gjetjet në fushën e pajtueshmërisë janë mjaft të përhapura dhe domethënëse, të cilat kërkojnë masa më rigoroze për përmirësim. Duke prezantuar Raportin Vjetor të Auditimit për vitin 2021, Zëvendës Auditori i Përgjithshëm, ka deklaruar se janë publikuar 133 raporte të auditimit, prej tyre; për 90 organizata buxhetore; për 12 ndërmarrje publike; 13 raporte të auditimit të projekteve të Bankës Botërore dhe të donatorëve tjerë;  3 raporte të auditimit të pajtueshmërisë prej të cilave 2 raporte janë me informata të klasifikuara (niveli i klasifikimit i KUFIZUAR); si dhe 14 raporte të auditimit të performancës. “Në auditimin e Pasqyrave Financiare të 90 organizatave buxhetore kemi dhënë 46 opinione të pamodifikuara dhe 44 opinione të modifikuara (prej tyre 42 të kualifikuara dhe 2 të kundërta). Përderisa për 12 ndërmarrjet publike të audituara është dhënë opinion i modifikuar prej tyre 2 NP kanë opinione të kualifikuar ndërsa 10 të kundërt”, është shprehur z. Halilaj, duke shtuar se për Raportin Vjetor Financiar të Qeverisë për Buxhetin e Republikës së Kosovës është dhënë Opinion i Modifikuar përkatësisht Opinion i Kualifikuar për shkak se vlera e gabimeve të identifikuara në Pasqyra financiare ka qenë materiale. Për të vlerësuar nëse fondet publike po shfrytëzohen në mënyrë efikase dhe efektive, Zyra Kombëtare e Auditimit ka kryer edhe 14 auditime të performancës nga fusha me interes shoqëror, si: ekonomi, shëndetësi, arsim, siguri, ambient, energji, teknologji të informacionit dhe në prokurim publik. Zëvendës Auditori i Përgjithshëm, Bezad Halilaj, ka treguar se këto auditime kanë  nxjerr në pah mangësi në menaxhimin e programeve/aktiviteteve që kanë të bëjnë me mjedisin, arsimin, shëndetësinë, prokurimet publike në Korporatën Energjetike të Kosovës, KOSTT, menaxhimin e projektit kapital “Bashkimi i qytetit të Ferizajt”, dhe menaxhimin e fondeve publike në Radio Televizionin e Kosovës. Po ashtu në fushën e teknologjisë se informacionit, ZKA-ja ka identifikuar se është e nevojshme të ndërmerren masa përmirësuese në aspektin e mbrojtjes dhe sigurisë se informacionit dhe në krijimin e parakushteve për vazhdimësinë e sistemit dhe ruajtjen e integritetit te të dhënave që procedohen përmes Agjencisë se Regjistrit Civil, listat e pagave, dhe sistemin e menaxhimit te financave publike. Ndërsa sa i përket rekomandimeve, Zëvendës Auditori i Përgjithshëm, Bezad Halilaj ka bërë me dije se në auditimet financiare dhe të pajtueshmërisë për vitin 2021 për 90 Organizata Buxhetore janë dhënë gjithsejtë 695 rekomandime, përderisa në vitin 2020 kanë qenë 654 rekomandime. Lidhur me nivelin e zbatimit të rekomandimeve për vitin 2020 është vërejtur se 50% të tyre janë zbatuar, e që në raport me vitin paraprak (2019) paraqet një rritje prej 5%.